علت و درمان گرفتگی و اسپاسم عضلانی چیست؟

همه ما گاهی گرفتگی عضلات را در گردن، کتف، کمر و پشت پا تجربه کرده‌ایم. این اتفاق ممکن است هنگام انجام کارهای روزانه، بلند کردن اشیاء از روی زمین، ورزش کردن یا حتی هنگام خواب بیافتد و  منجر به انقباض ناگهانی و دردناک در عضلات شود. این گرفتگی می‌تواند در عرض چند ثانیه بهبود یابد اما درد عضله گاهی تا ۲۴ ساعت پس از آن نیز حس می‌شود. این عارضه معمولا خطرناک نیست اما درد آن می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد.

گرفتگی عضلانی پا اغلب باعث سفت شدن عضله می‌شود تا جایی که حرکت کردن و استفاده از آن ماهیچه را غیرممکن می‌سازد. این گرفتگی معمولا در عضلات ساق پا، زیر زانو و پشت زانو و گاهی عضلات کوچک کف پا ایجاد می‌شود  و در اغلب موارد، علت آن مشخص نیست. برخی متخصصان معتقدند، وقتی عضله‌ای که در حالت کوتاه شده قرار دارد، مجددا تحریک شود و سیگنال انقباض دریافت کند حالت اسپاسم رخ می‌دهد. اما با این حال بیماری‌ها و علل زمینه‌ای دیگر نیز در بروز آن موثر است.

1. فشار عصبی و استرس : فشارهای عصبی یکی از عللی است که می‌تواند اعصاب و عضلات پا را درگیر کند و باعث گرفتگی در آنها شود.
2.  کمبود مواد معدنی: گاهی عدم تعادل در میزان مواد معدنی و آنزیم‌ها مانند کاهش یا افزایش منیزیم، کلسیم، سدیم و پتاسیم در خون باعث انقباض عضله و گرفتگی آن می‌شود.
3. کم آبی بدن: وقتی طی فعالیت یا ورزش بدن کم آب شود حجم خون کاهش می‌یابد به همین دلیل اکسیژن کافی به عضلات نمی‌رسد و درد و گرفتگی در عضلات ایجاد می‌شود.
4.  کاهش جریان خون: تصلب شرایین و باریک شدن رگ هایی که خون را به پاها می رساند می‌تواند گرفتگی عضلات را بوجود آورد.
5. فعالیت زیاد: گاهی اوقات به دلیل  راه رفتن زیاد یا کار و فعالیت روزانه شدید، نشستن و ایستادن طولانی، برداشتن اجسام سنگین به طریقه اشتباه از روی زمین، اعصاب در پاها یا ستون فقرات تحت فشار قرار گیرند و به گرفتگی عضلانی منجر می‌شوند.
6. مشکلات زمینه‌ای: از جمله دلایل زمینه‌ای گرفتگی عضلات پا می توان به بیماری کبد داروهایی مانند استاتین ها، که برای کاهش سطوح کلسترول مورد استفاده قرار می گیرند، نیز می توانند موجب گرفتگی عضلات پا شوند.
7. ورزش: فشار آوردن بر عضله و یا استفاده طولانی مدت از یک عضله در ورزش‌های سنگین ممکن است باعث ایجاد گرفتگی در عضلات شود. در صورتیکه قبل و بعد از ورزش کردن بدن خود را به خوبی گرم نکنید این وضعیت تشدید خواهد شد.
8. افزایش سن: در افراد سالمند به دلیل تحلیل عضلانی احتمال گرفتگی عضلات بیشتر است.
9. بارداری: زنان باردار، به ویژه در ماه‌های آخر بارداری خود، به دلیل کاهش کلسیم، منیزیم و پتاسیم، بیشتر با گرفتگی عضلات پا روبرو هستند. علاوه بر این درد پا در بارداری می‌تواند یکی از نتایج گرفتگی عضلات در بارداری باشد.
10. بیماری‌های زمینه‌ای: گاهی اوقات گرفتگی عضلات پا به علت یک بیماری زمینه‌ای مانند اختلالات متابولیک، دیابت، آرتروز، بیماری‌های عروق خونی مانند واریس و آمبولی، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید و یا در نتیجه مصرف داروها باشد.
11. کف پای صاف: صاف بودن قوس کف پا باعث وارد شدن فشار نامتعادل به کف پا می‌شود و ممکن است اعصاب و عضلات پاها را درگیر کند و به گرفتگی عضلات منجر شود.

هیچ دارویی به صورت کلی برای گرفتگی عضلات پا تجویز نمی‌شود. اگر انقباض شدید عضلانی باعث احساس درد و ناراحتی شود، می‌توانید از داروهای مسکن استفاده کنید. روش‌های درمانی دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند در بهبود و حتی پیشگیری از ایجاد این عارضه موثر باشند.

1. پرهیز از انجام فعالیت‌هایی که به گرفتگی عضلانی منجر می‌شود. وقتی فعالیت یا حرکتی ورزشی، باعث ایجاد گرفتگی در عضله می‌شود به این معنی است که آن حرکت، فشار مضاعفی را به عضله وارد می‌کند که از تحمل آن خارج است و این فشار بیش از حد، باعث اسپاسم در این عضله می‌شود. پس بهتر است این فشار را از روی عضله برداریم.
2. کمپرس گرم: گرم کردن عضلاتی که دچار خشکی و سفتی هستند در بهبود درد بسیار موثر است و باعث  فروکش کردن سریع‌ گرفتگی می‌شود.
3. استفاده از مکمل‌ها: استفاده از مکمل‌هایی مانند منیزیم، کلسیم و پتاسیم یا مصرف مواد غذایی که حاوی این ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند برای کاهش گرفتگی عضلانی مفید است.
4. ماساژ پا: عضله‌ای که دچار گرفتگی شده را ماساژ دهید. در صورتی که درد زیادی دارید از کسی بخواهید این کار را برای شما انجام دهد. ماساژ پا می‌تواند به تسکین درد و بهبود گرفتگی کمک کند.

5. خم کردن انگشتان پا: به محض آغاز گرفتگی عضله پا بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که پا را صاف کنید و انگشتان پا را به سمت بالا خم کنید و برای چند ثانیه در همان حالت نگه دارید.  
6. انجام ورزش‌ها و حرکات کششی: اگر به طور مکرر دچار گرفتگی عضله می‌شوید بهتر است با تمرینات کششی عضلات خود را تقویت کرده و از بروز آن بکاهید. این حرکات را باید روزی ۳ بار انجام دهید و توجه داشته باشید که نباید به عضلات خود فشار بیاورید این حرکات را می‌توان در جهت رفع گرفتگی عضله انجام داد:

الف- راه رفتن روی پاشنه: راه رفتن روی پاشنه می تواند عضلات ساق پا را انعطاف‌پذیر کند و از بروز گرفتگی عضلات پا جلوگیری کند. به علاوه این کار با افزایش جریان خون به عضلات پا باعث تسکین سریع‌تر گرفتگی می‌شود.

ب- دوطرف یک حوله را بگیرید و قسمت وسط آن را زیر پای خود بیندازید و حوله را به سمت خود بکشید.. با این حرکت، عضلات پشت ساق پایتان را کشش دهید.

ج- روی زمین بنشینید و یک پا را دراز کرده و پای دیگر را خم کنید. کف پنجه پایی که دراز کرده‌اید  را با دو دست بگیرید و تا جایی که امکان دارد آن را به طرف بدنتان بکشید.

د- بر روی یک طرف بدن رو به دیوار دراز بکشید و کف پایی را که دچار گرفتگی شده به دیوار بچسبانید طوری دراز کنید که نسبت به بقیه بدن عمود شود. ۱۰ تا ۲۰ ثانیه در همین وضعیت بمانید و سپس پایتان را به حالت اول برگردانید، با این حرکت عضلات پشت ران نیز تحت کشش قرار می‌گیرند.

ه- در حالت نشسته، یک پایتان را کشیده و دیگری را خم کنید. پاشنه پای خمیده را به باسنتان نزدیک کنید. پاشنه پایتان را روی زمینه نگه‌داشته اما پنجه را بالا بیاورید، و آن‌قدر در همین وضعیت بمانید که کشش باعث شل شدن عضلاتتان شود.

اقدامات پیشگیرانه را جدی بگیرید تا از مواجه با گرفتگی عضلات پا در امان بمانید، خصوصا اگر به طور مرتب آن را تجربه می کنید. البته پیشگیری از گرفتگی عضلات پا به علت ایجاد گرفتگی بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر گرفتگی عضله پا در نتیجه مصرف دارو بوده است، می‌توانید با مشورت پزشک دارو را تغییر دهید. اما از جمله کارهایی که به پیشگیری از گرفتگی عضلات پا کمک می کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. در طول روز بنوشید آب بیشتری بنوشید تا بدنتان دچار کم آبی نشود.
2. کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی را از طریق تغییر در رژیم غذایی یا استفاده از مکمل ها جبران کنید.
3. همیشه قبل و بعد از ورزش، بدن خود را گرم و سرد کنید.
4. از تحت فشار قرار دادن بیش از اندازه و ناگهانی عضلات پای خود اجتناب کنید.
5. مصرف الکل را کنار بگذارید.
6. پیاده روی کنید.
7. در صورت وجود هرگونه ناهنجاری در پای خود مانند کف پای صاف یا قوس بیش از اندازه پا با پوشیدن کفش‌های طبی و استفاده از کفی‌های طبی با عوارض ناشی از ناهنجاری مقابله کنید.
8. اگر گرفتگی عضلات پا با یک بیماری زمینه‌ای ارتباط دارد، برای درمان بیماری و جلوگیری از گرفتگی عضله با پزشک خود مشورت کنید.
9. بانوان به دلیل خشکی بالای بدن خود بیشتر دچار گرفتگی عضلات پا در زمان ورزش کردن می‌شوند. بنابراین بهتر است در هنگام ورزش کردن حتما از کفش‌های ورزشی زنانه استفاده کنید.
10. قبل از خوابیدن تمرینات کششی یا ورزش‌های سبک انجام دهید.

سخن پایانی

گرفتگی عضله احساس ناخوشایند و دردناک انقباض در عضلات است که عموما در پاها اتفاق می‌افتد. این انقباض ممکن است به ندرت برای شما اتفاق بیافتد که در این صورت جای نگرانی نیست اما اگر عضلات شما به طور مکرر دچار گرفتگی می‌شود به دنبال علت آن باشید. در کنار رفع مشکلات زمینه‌ای با انجام راهکارهایی می‌توانید از شدت علائم و میزان درد آن بکاهید و از گرفتگی‌های مکرر جلوگیری کنید.

منبع:

mayoclinic/Muscle cramps