پای پرانتزی (Genu varum) و عوارض ناشی از آن + 6 روش درمانی مفید

پای  پرانتزی و عوارض آن

پاها یکی از اعضای مهم و پر تحرک بدن به شمار می‌روند و در کیفیت زندگی انسان نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. اما این اعضای مهم در طول زندگی به دلایل مختلفی ممکن است دچار آسیب شوند. گاهی آسیب‌های ایجاد شده به صورت وراثتی و مادرزادی است، گاهی بعد از انجام فعالیت های ورزشی و یا طی سوانح مختلف و گاهی نیز بر اثر بی‌توجهی و عدم مراقبت از پاها به وجود می‌آیند

پای پرانتزی یا ژنوواروم عارضه‌ای است که در آن، زانوها خمیده شده و به سمت خارج متمایل می‌شوند. در این حالت مچ پا به هم متصل هستند اما زانوها از هم فاصله دار می‌شوند و شکلی شبیه به پرانتز پیدا می‌کنند. علت ایجاد چنین وضعیتی طیف وسیعی از عوامل از قبیل علل وراثتی تا سوانح را شامل می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم و روش‌های تشخیص و درمان را ارائه خواهیم داد.

نکته جالب توجه اینجاست که تقریبا همه نوزادان با پای پرانتزی به دنیا می‌آیند. اگر دقت کرده باشید در هنگام تولد، کف پاهای نوزاد به طرف یکدیگر بوده و استخوان‌های پا به سمت خارج قوس دارند. اما با رشد کودک مفصل زانوها به هم نزدیک تر شده و پاها حالتی صاف و کف پا به سمت پایین قرار می‌گیرد تا فرد بتواند به راحتی راه برود. در صورتی که این روند به درستی طی نشود عدم تعادل و ناهماهنگی در پاها ایجاد می‌شود و درد و ناراحتی در زانو، مچ یا ران به وجود می‌آید.

خمیده شدن زانو یا پای پرانتزی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که ممکن است از دوران نوزادی تا بزرگسالی بروز نماید. این دلایل عبارتند از:

1. عوامل وراثتی و مادرزادی: در صورتی که سابقه خانوادگی در این بیماری دارید بهتر است مراقب باشید زیرا با گذشت زمان و عدم رسیدگی و درمان وضعیت شما بدتر خواهد شد.
2. بیماری ها: برخی بیماری‌های استخوانی از جمله آرتروز، پوکی استخوان، پاژه استخوانی، راشیتیسم یا نرمی استخوان، آکوندروپلازی(رایج‌ترین نوع کوتولگی)، روماتیسم، بلانت و حتی سرطان می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به پای پرانتزی کند.
3. آسیب ها: آسیب‌هایی مانند شکستگی‌های زانو، فلج های عضلانی و یا پارگی های رباط ها و لیگمان‌های خارجی زانو و ضعف عضلات پشت ران، ممکن است زانوی پرانتزی را ایجاد کند و فعالیت های شما را دچار اختلال کند.
4. سن: با اینکه این عارضه می‌تواند از بدو تولد در زانوی فرد وجود داشته باشد، اما با افزایش سن وضعیت آن وخیم‌تر و درد آن شدیدتر می‌شود. علاوه بر این با افزایش سن بیماری‌هایی از جمله آرتروز، پوکی استخوان، روماتیسم و ضعف عضلات و مفاصل در بدن تشدید می‌شود که همین عامل مفاصل بدن را آسیب‌پذیرتر می‌کند و در برابر خمیده شدن زانوها مستعدتر می‌کند.
5. اضافه وزن و چاقی: اضافه وزن به دلیل فشاری که به استخوان‌های ران و ساق پا وارد می‌کند ممکن است باعث خمیدگی زانو و ایجاد پای پرانتزی در فرد شود.
6. راه افتادن زود هنگام: اگر کودک قبل از آنکه استخوان‌های پایش سفت و محکم شوند اقدام به راه رفتن کند ممکن است استخوان پاها، مچ یا زانوهایش آسیب ببینند و مستعد ابتلا به پای پرانتزی شود.
7. صافی کف پا: یکی دیگر از علل پرانتری شدن پاها، صاف بودن کف پا است. کف پای صاف باعث می‌شود وزن  بدن به شکل نامتعادلی روی پاها قرار گیرد و به مرور باعث ایجاد ناهنجاری و بدشکلی در پاها خواهد شد
8. بدجوش خوردن شکستگی: اگر پای شما دچار شکستگی شود و این شکستگی به خوبی جوش نخورد یا در کودکی به هر دلیلی به صفحات رشد آسیب وارد شود می‌تواند باعث ایجاد پای پرانتزی شود.

9. اشتباهات و عادات بد: محکم قنداق کردن نوزاد، پوشک کردن طولانی کودک یا عادات‌های نشستن غلط در کودکی مانند نشستن دبلیو شکل می‌تواند در دراز مدت موجب بروز زانوی پرانتزی در کودکان شود.

       10. کمبود ویتامین D: در صورتی که کودک به کمبود ویتامین D مبتلا باشد استخوان‌های پا استحکام لازم را نخواهند داشت و این امر باعث می‌شود که پاهای آنها پرانتزی شود.

      11. مسمومیت با سرب و فلوراید

پای پرانتزی موجب بروز اختلال در حرکت و فعالیت و همچنین بد شکلی ظاهری بدن می‌شود. علائم و نشانه های پای پرانتزی می‌تواند موارد زیر را شامل شود:  

1. بد شکلی و خمیدگی پاها به شکل کمان و پرانتز
2. فاصله افتادن بین پاها زمانی که به هم نزدیک هستند.
3. درد خفیف و احساس خستگی در پاها
4. پیشرفت خمیدگی به مرور زمان در صورت عدم درمان
5. عدم تعادل در هنگام راه رفتن
6. اختلال در حرکت
7. راه رفتن بر روی ناحیه خارجی پا 
8. کوتاهی و ناهماهنگی عضلات پا
9. انحراف کشکک زانو
10. چرخیدن ساق پا به سمت داخل
11. سایش بیش از حد کفش و از بین رفتن قسمت خارجی آن
12. کاهش ارتفاع ناگهانی پاها

1. راه رفتن به صورت غیرطبیعی
2. ابتلا به آرتروز زود هنگام در زانوها
3. افزایش حساسیت و آسیب پذیری مفصل
4. کوتاه شدن قد
5. انحراف ستون فقرات
6. درد در قسمت داخلی زانو
7. کمردردهای مزمن

بطور طبیعی میزان انحراف زانو 5 تا 7 درجه است و انحراف بیشتر از آن پای پرانتزی در نظر گرفته می‌شود. معمولا برای تشخیص پرانتزی شدن پاها پزشک معاینه جسمانی انجام می‌دهد. سپس با انجام عکس‌برداری توسط اشعه ایکس یا ام آر آی، وضعیت پا، میزان آسیب دیدگی استخوان‌ها و بافت‌ها را تعیین می‌کند. انجام آزمایش خون نیز می‌‌تواند وجود عوامل دیگری از قبیل نرمی استخوان یا سایر اختلالات پزشکی که باعث پرانتزی شدن پاها می‌شوند را مشخص نماید. از آنجاییکه این عارضه در صورت عدم درمان با گذر زمان بدتر می‌شود و می‌تواند عوارض زیادی را برای فرد به وجود آورد و باعث درگیر شدن کف پا، مچ پاها، زانوها و لگن شده پس تشخیص به موقع و زودهنگام بسیار اهمیت دارد زیرا امکان اصلاح هرچه سریع تر پاها وجود دارد.

• پای پرانتزی خفیف
• پای پرانتزی متوسط
• پای پرانتزی شدید که با شدت گرفتن این عارضه فرد راه رفتنی را مشابه اردک از خود بروز می‌دهد.

با توجه به علت ایجاد پای پرانتزی و درجات شدت آن، راه‌های مختلف و درمان‌های متنوعی وجود دارد که در اینجا به چند مورد اشاره می‌کنیم:

1. درمان های اولیه

درمان‌های اولیه زانوی پرانتزی روش‌های ساده‌ای هستند که به تنهایی نمی توانند موجب بهبود قطعی فرد شود. این راهکارها فقط به طور موقت درد و ناراحتی را کم می‌کنند و در کنار روش‌های دیگر مثل فیزیوتراپی، ورزش یا جراحی مفید و لازم می باشند. این درمان‌ها عبارتند از:

1- استفاده از کمپرس های سرد و گرم به منظور کاهش ورم و درد

2- استفاده از زانو بند طبی به منظور کاهش درد، جلوگیری از ضربه و فشار بر روی زانو

برای مشاهده و خرید انواع زانو بند طبی کلیک کنید

3- استفاده از داروها و قرص های ضد درد، ضد التهاب و همچنین مکمل‌های ویتامین

4- استراحت دادن به پا

5- ماساژ پا به منظور کاهش درد و ورم

6- کاهش وزن

7- درمان بیماری‌های زمینه‌ای

2. تمرینات ورزشی

تمریناتی که توسط فیزیوتراپیست برای درمان این عارضه پیشنهاد می‌شوند شامل حرکات کششی و تقویتی زانو و پا می باشند. انجام منظم این تمرینات به کاهش خمیدگی زانو، کاهش درد و تورم، افزایش انعطاف پذیری و تقویت عضلات کمک می کنند.

3. فیزیوتراپی

برای بهبود وضعیت پرانتزی بودن پاها یکی از روش‌های موثر، تکنیک‌های توانبخشی و فیزیوتراپی است. این تکنیک‌ها با توجه به نوع و شدت آسیب، توسط فیزیوتراپیست انجام می‌گیرد و برای قبل و بعد از جراحی بسیار مفید است و موجب تسریع بهبود فرد خواهد شد. برخی از تکنیک‌هایی که فیزیوتراپیست برای درمان این عارضه به کار می‌گیرد  می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

           الف- اوزون درمانی: در این روش با افزایش گردش خون و تحریک و ترمیم بافت آسیب دیده خمیدگی پاها و درد ناشی از آن را کاهش می‌دهند.

           ب- اولتراسوند تراپی: این روش با استفاده از امواج فراصوت می‌تواند موجب بهبود و ترمیم بافت‌ها و کاهش درد و تورم زانو و بهبود وضعیت پای پرانتزی شود

4. گچ گیری و یا آتل بندی

گاهی برای اصلاح وضعیت خمیدگی پاها یا ثابت نگه داشتن مفصل زانو و جلوگیری از بروز ضربه و فشار پزشک زانو یا کل پاها را در آتل یا گچ قرار می‌دهد.

5. جراحی

اگر بعد از سن 4سالگی، ناهنجاری زانو و پای کودک همچنان شدید باشد و با توجه به معاینات و تشخیص پزشک، این ناهنجاری با ورزش، فیزیوتراپی یا استفاده از بریس حل نمی‌شود، جراحی برای جلوگیری از آسیب‌های بعدی و کاهش درد و اصلاح فرم زانو توصیه می‌شود. در جراحی پای پرانتزی، استخوان زانو را به طور دقیق و کنترل شده برش داده و می‌شکنند، سپس آن را در زاویه مناسب و صحیح خود قرار می‌دهند و بعد از آن برای ثابت نگه داشتن و جوش خوردن آن پاها را گچ یا آتل می‌بندند.

ترمیم استخوان جراحی شده معمولا ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد. بعد از جراحی با انجام مراقبت‌های لازم، تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی فرد می‌تواند مجددا به فعالیت‌های خود ادامه دهد. البته این دوران بهبودی برای کودکان خیلی کوتاه تر است.

6. لیزر

معمولا وقتی افراد در سنین بزرگسالی دچار عارضه پای پرانتزی می‌شوند پزشک با توجه به علت بروز این عارضه، استفاده از لیزر را به آنها پیشنهاد می‌کند. در این روش اشعه لیزر را به ناحیه آسیب دیده می‌تابانند این اشعه با نفوذ در بافت‌ها باعث تحریک و ترمیم آنها شده و از تشدید عارضه پای پرانتزی جلوگیری می کند. این روش بهترین و موثرترین روش برای درمان پای پرانتزی در بزرگسالان می باشد.

هر چند روش خاصی برای پیشگیری قطعی از این عارضه وجود ندارد اما با انجام مراقبت ها و رعایت نکات روتین و ساده می‌توان تا حد زیادی از مبتلا شدن به این عارضه جلوگیری کرد و یا در صورت ابتلا از تشدید آن جلوگیری نمود:

1- استفاده از کفش‌های طبی و کفش‌های ورزشی مناسب در هنگام پیاده‌روی و ورزش

2- اصلاح نحوه نشستن خصوصا در کودکان و جلوگیری از نشستن دبلیو شکل در آنها

3- استفاده از کفی‌های طبی و ضربه‌گیر در کفش

4- مصرف مواد غذایی ویتامین دار و مفید از جمله ماهی، میوه و سبزیجات جهت استحکام و تقویت استخوان‌ها

5- انجام مداوم ورزش های مناسب کششی جهت تقویت عضلات پاها

6- مراقبت از پاها و جلوگیری از وارد شدن فشار و ضربه به پا در طی فعالیت‌های روزانه و فعالیت های ورزشی

7- فشار آوردن به لبه داخلی پا در هنگام راه رفتن و یا ایستادن

8- مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین

9- استفاده از رژیم غذایی مناسب و حفظ وزن در محدوده نرمال

10- جذب ویتامین D با قرار گرفتن در زیر نور آفتاب و مصرف مکمل‌های آن

سخن پایانی

پای پرانتزی عارضه‌ای است که ممکن است از کودکی به علل مختلف ایجاد شود و در بزرگسالی فرد را دچار آسیب‌های زیادی مانند آرتروز زودهنگام یا اختلال در نحوه راه رفتن و دردهای کمر، مچ یا زانو نماید. اگر تشخیص این عارضه در همان مراحل اولیه انجام گیرد و اقدامات درمانی هر چه زودتر آغاز شود روند بهبودی راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود.

منبع:

hss/genu varum