پیچ خوردن مچ پا چه عللی دارد و چگونه درمان می‌شود؟

پیچ خوردن مچ پا (sprained ankle) یا رگ به رگ شدن زمانی اتفاق می‌افتد که مچ پا به طور ناگهانی و به شدت بپیچد یا بچرخد. این اتفاق باعث کشیدگی یا پارگی رباط‌های اطراف استخوان و مفاصل می‌شود.

رباط‌‌ها نوارهای سفتی هستند که استخوان‌های مچ پا و مفصل را به هم متصل می‌کنند و مانع از حرکت و چرخش بیش از اندازه مچ پا می‌شوند. در پیچ خوردگی مچ پا، فشاری بیش از آستانه تحمل رباط‌‌ها به آن‌ها وارد شود و باعث می‌شود که یک یا چند رباط کشیده یا پاره شوند. در اثر این پارگی ممکن است تورم یا کبودی در اطراف مچ ایجاد شود و درد زیادی احساس شود. حتی ممکن است تاندون‌ها، غضروف‌ها و رگ‌های خونی هم بر اثر این پیچ خوردگی آسیب ببینند.

در صورت آسیب دیدگی مچ پا بهتر است توسط پزشک معاینه شوید تا شدت آسیب پای شما ارزیابی شود و سپس به طور جدی دوره درمان را دنبال کنید. زیرا در صورتیکه آسیب مچ پای خود را به درستی درمان نکنید ممکن است در آینده به التهاب مفاصل یا آرتروز مبتلا شوید. بهبودی کامل مچ پای پیچ خورده ممکن است از چند هفته تا چند ماه طول بکشد.

پیچ خوردگی مچ پا می‌تواند برای هر کسی در هر سنی اتفاق بیفتد. پیچ خوردن زمانی اتفاق می‌افتد که فشار زیادی به مچ پا وارده شده و آن را به سمتی دیگر از دامنه حرکتی خود هدایت کند. عوامل زیر احتمال پیچ خوردن مچ پا و آسیب به آن را دوچندان می‌کند:

• افتادن: افتادن می‌تواند باعث پیچ خوردن مچ پا و آسیب به رباط‌های پا شود. افرادیکه دچار بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان هستند، بیشتر در معرض افتادن قرار دارند.
• ضربه به مچ پا: ضربه ناگهانی به مچ پا یا افتادن وزن سنگین روی مچ پا می‌تواند باعث کشیدگی رباط‌ها و در نتیجه پیچ خوردگی آن‌ها شود.
• عدم تحرک: اگر به دلیل افزایش سن تحرک کمی‌دارید یا به اندازۀ کافی ورزش نمی‌کنید، عضلات و بافت‌ها و رباط‌ها با گذشت زمان ضعیف می‌شوند و زمانی که فرد زمین می‌خورد یا رباط‌ها کمی‌کشیده شوند، احتمال پارگی آنها زیاد می‌شود.
• استفاده بیش از حد از مچ پا: ورزش‌هایی مانند دومیدانی، بسکتبال و والیبال که شامل پریدن‌ و دویدن‌های مکرر است می‌تواند به پارگی‌های کوچک در رباط‌ها، تاندون‌ها یا عضلات منجر شود و خطر آسیب را افزایش می‌دهد.
• سابقۀ پیچ خوردگی قبلی مچ پا: اگر پیچ خوردگی مچ پا به درستی درمان نشود، می‌تواند به پیچ خوردگی‌های متعدد بعدی منجر شود. در برخی موارد، پیچ خوردگی باعث تغییر نحوه راه رفتن شخص می‌شود و خطر سقوط و آسیب های دیگر را افزایش می‌دهد
• چرخش ناگهانی: راه رفتن روی سطوح ناهموار، قراردادن نامناسب پا بر روی زمین در هنگام دویدن، بر هم خوردن تعادل هنگام راه رفتن یا در حین انجام کارهای ساده مانند بیرون آمدن از رختخواب ممکن است باعث پیچ خوردن مچ پا شود.
• پوشیدن کفش نامناسب: استفاده از کفش‌های غیر استاندارد، پاشنه بلند یا کفش‌هایی که سایز مناسبی ندارند خطر پیچ خوردن پا را دوبرابر می‌کنند.

• صافی کف پا: این عارضه‌ می‌تواند در طولانی مدت منجر به مشکلات تعادلی یا بی‌ثباتی مچ پا شود. به همین دلیل استفاده از کفی‌های طبی برای درمان صافی کف پا به افزایش ثبات پا و جلوگیری از پیچ خوردن مچ پا کمک می‌کند.

نکته مهم این است که در صورت عدم مراقبت و رسیدگی ممکن است این پیچ خوردگی‌ها تکرار شود و در طولانی مدت فرد را به درد مزمن مچ پا، آرتروز مفصلی مچ و بی‌ثباتی مچ پا مبتلا کند.

بعضی پیچ‌خوردگی‌های مچ پا درد و ناراحتی کمی ‌ایجاد می‌کنند و در مدتی کوتاه، با درمان‌های خانگی بهبود می‌یابند. اما برخی از آنها آسیبی جدی وارد می‌کنند که حتی ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته  باشند. در کل پیچ‌خوردگی‌های مچ پا سه درجه دارند که بر اساس میزان آسیب وارد شده به رباط‌ها مشخص می‌شوند، این درجات عبارتند از:
 درجه 1: این نوع پیچ خوردگی خفیف بوده و تنها باعث می‌شود رباط‌‌‌ها کمی‌کشیده شوند و فرد کمی‌احساس درد و ناراحتی داشته باشد و گاهی اندکی تورم در قسمت مچ پا مشاهده شود.
درجه 2: شدت پیچ خوردگی مچ پا در اینجا متوسط است و ممکن است بخشی از رباط‌ها نیز پاره شوند که باعث می‌شود مچ پا دردناک شود و تورم و التهاب تاندون به وجود بیاید. و راه رفتن بر روی مچ پا سخت شود.
درجه 3: در این نوع پیچ‌خوردگی، شدیدترین آسیب به مچ پا وارد می‌شود و در آن یک یا چند رباط به طور کامل پاره شده و مفصل مچ پا بسیار دردناک و متورم شود. در این شرایط بیمار احساس می‌کند که مچ پایش شل شده و نمی‌تواند روی مچ پای آسیب دیده بایستد.

• پیچ خوردگی به طرف داخل: در این نوع پیچ‌خوردگی، مچ پا طوری می‌چرخد که کف پا رو به داخل قرار می‌گیرد، و باعث می‌شود که رباط‌های بیرونی مچ پا دچار کشیدگی و آسیب شوند.
• پیچ خوردگی به طرف خارج: در این نوع پیچ‌خوردگی، مچ پا به طرف مخالف می‌چرخد، به طوری که کف پا رو به بیرون قرار می‌گیرد و به آن پیچ‌خوردگی رباط میانی هم گفته می‌شود. در این وضعیت رباط‌های قرار گرفته در طرف داخلی مچ پای فرد آسیب می‌بینند. این نوع پیچ‌خوردگی‌ به ندرت اتفاق می‌افتد.
• پیچ خوردگی بالای مچ پا: این نوع پیچ خوردگی هنگامی‌اتفاق می‌افتد که رباط بالای مفصل مچ پا آسیب ببیند که به آن پیچ خوردگی سیندسموزیس نیز می‌گویند. مدت زمان بهبودی در پیچ خوردگی ناحیه بالای مچ پا در مقایسه با پیچ خوردگی جانبی مچ پا دو برابر بیشتر است.

علائم و نشانه‌های پیچ خوردگی پا بسته به میزان کشیدگی و پارگی رباط‌ پا دارد. در بیشتر مواقع نشانه‌ها و علائم پیچ‌ خوردگی پا عبارتند از:

• درد، خصوصاً هنگامی‌که وزن بدن را روی مچ پای درگیر قرار می‌دهید
• تورم، قرمزی و گاهی کبودی ناحیه مچ پا و اطراف آن
• محدود شدن دامنه حرکت
• احساس لق بودن مچ پا در صورتی که آسیب شدید باشد

اگر علائم زیر را در مچ پای خود مشاهده کردید حتما به یک پزشک یا فیزیوتراپ مراجعه کنید تا مچ پایتان معاینه و شدت آسیب ارزیابی شود و در صورت نیاز درمان‌هایی را تجویز نماید و از بروز عوارض بیشتر و آسیب شدیدتر جلوگیری شود.

نحوه درمان پیچ‌خوردگی و درد مچ پا به شدت و درجه آسیب بستگی دارد. برای درمان آسیب‌های درجه 1 ممکن است درمان‌های خانگی مفید باشد اما برای درمان پارگی تاندون مچ پا استفاده از روش‌های پزشکی و و فیزیوتراپی ضروری است.

اگر دچار پیچ خوردگی و رگ به رگ شدن مچ پا شده‌اید، در ۴۸ تا ۷۲ ساعت اول راهکارهای زیر را برای تسکین درد به کار ببرید:

• به مفصل مچ پایتان استراحت دهید. در طی دو یا سه روز اول پس از آسیب دیدگی مچ پا از راه رفتن زیاد، دویدن یا هر ورزش دیگری که ممکن است باعث آسیب بیشتر شود، خودداری کنید و برای حرکت کردن و راه رفتن بهتر است از عصا استفاده کنید. البته مچ پا نباید برای مدت طولانی استراحت کند زیرا این کار ممکن است روند بهبود را به تأخیر بیندازد.
• روی ناحیه آسیب دیده یخ قرار دهید. بلافاصله پس از آسیب، ناحیه آسیب دیده را کمپرس سرد کنید. زیرا سرما باعث کاهش جریان خون در رباط آسیب دیده و کاهش درد، التهاب و کبودی در آن ناحیه می‌شود. در دو سه روز اول بعد از آسیب هر ۲-۳ ساعت به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه تکه‌های یخ را در یک کیسه پلاستیکی یا حوله قرار دهید و روی پا بگذارید. توجه داشته باشید که یخ را  مستقیماً بر روی پوست قرار ندهید، زیرا سرمای شدید ممکن است به پوست آسیب برساند. به علاوه به یاد داشته باشید که درهنگام خواب یخ را روی پایتان ندهید.

• تا ۷۲ ساعت پس از آسیب از گرم کردن ناحیه‌ خودداری کنید. گرما جریان خون را بیشتر می‌کند و این خود کبودی و التهاب را افزایش می‌دهد؛ بنابراین، هنگام پیچ خوردن پا، باید از رساندن گرما به ناحیه آسیب دیده خودداری کنید.
• از باندکشی یا مچ بند استفاده کنید. استفاده از مچ بند یا قوزک بند یا بستن مچ پا با باندهای کشی، باعث کاهش تورم و کمک به استراحت مفصل می‌شود. سعی کنید مچ پا را طوری ببندید که که ناراحت کننده و آزار دهنده نباشد و جریان خون را متوقف نکند و حتما قبل از خواب، باند را باز کنید. ممکن است به شما توصیه شود بعد از ۴۸ ساعت باند را برای همیشه بردارید تا مفصل بتواند حرکت کند.

برای مشاهده و خرید انواع قوزک بند کلیک کنید

• در هنگام استراحت پا را بالا نگه دارید. این کار باعث کاهش تورم مچ پا می‌شود. به طور مثال، هنگام نشستن پا را بر روی صندلی و در هنگام خواب، پایتان را روی بالش بگذارید.
• از ماساژ دادن ناحیه آسیب دیده خودداری کنید. زیرا این کار خونریزی و تورم را افزایش می‌دهد.

بعد از ۷۲ ساعت اگر همچنان درد دارید و یا آسیب وارد شده به مچ پای شما جدی است می‌توانید از درمان‌های دیگر هم استفاده کنید:

• فیزیوتراپی: در صورت برطرف نشدن علائم یا در پیچ‌خوردگی‌های شدید مچ پا ، فیزیوتراپی می‌تواند برای بازگشت مفصل مچ پا به حالت طبیعی، افزایش قدرت عضلات و بهبود حس تعادل و هماهنگی پا بسیار مفید باشد.
• جراحی: به ندرت ممکن است که برای پیچ خوردگی مچ پا نیاز به جراحی وجود داشته باشد. اما در صورتیکه آسیب وارد شده به رباط‌ها شدید باشد، جراحی بهترین راه درمان است. همچنین در صورتیکه مچ پا دچار بی‌ثباتی شود یا آسیب وارد شده با درمان غیر جراحی بهبود پیدا نکند، انجام جراحی ضروری می‌باشد. جراحی مچ پا به دو صورت انجام می‌شود.

• تمرینات کششی و حرکات اصلاحی: پس از برطرف شدن تورم اولیه، انجام تمرینات کششی مانند گردش قوزک پا، بلند کردن انگشتان یا پاشنه پا، کشش عضلات پشت ساق پا، نوشتن الفبا با انگشت شست روی زمین و ... بسیار موثر است.

در بیشتر موارد پیچ خوردگی مچ پا با درمان و مراقبت، کاملاً بهبود می‌یابد اما مدت زمان مورد نیاز برای بهبودی کامل به شدت پیچ خوردگی بستگی دارد و از چند هفته تا چند ماه متغیر است.

البته حتی پس از بهبود درد و تورم ممکن است مچ پای آسیب دیده دیگر به محکمی‌ مچ پای سالم نباشد. به همین دلیل لازم است که از مچ پای خود مراقبت بیشتری کنید. انجام تمرینات خاص برای تقویت عضله اطراف مچ پا تحت نظر پزشک، بهترین گزینه برای تکمیل فرایند درمان و جلوگیری از پیچ خوردگی دوباره آن است.

• استفاده از مچ بند یا قوزک بند
• انجام تمرینات تقویت کننده عضلات، تاندون‌ها و رباط‌های مچ پا
• استفاده از کفش طبی زنانه و استاندارد برای بانوان و اجتناب از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند
• گرم کردن بدن و پاها قبل از ورزش
• استفاده از کفش‌های روزمره زنانه استاندارد به گونه‌ای که پا در معرض پیچ خوردن قرار نگیرد.
• استراحت دادن به بدن زمانی که احساس خستگی می‌کنید

سخن پایانی

پیچ خوردگی مچ پا عارضه نسبتا شایعی است که معمولا با  ورم مچ پا و درد همراه است. درمان پیچ خوردگی مچ پا با توجه به شدت علائم و درجه آسیب دیدگی تعیین می‌شود. مهم این است که این آسیب را جدی بگیرید و به مچ پا استراحت دهید و از روش‌های پیشگیرانه استفاده کنید تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.

منبع:

mayoclinic/sprained ankle