نقرس چیست؟علائم، علت، پیشگیری و درمان

وقتی نقرس مفاصل ما را می‌خورد! + 14 روش مقابله با آن

نقرس یک نوع شایع از آرتروز است که در اثر افزایش مداوم میزان اسیداوریک بدن به وجود می‌آید. وقتی میزان اسید اوریک در بدن افزایش پیدا کند به صورت کریستال‌هایی در مفاصل رسوب می‌کند و سبب بروز علائمی از جمله درد، ورم مفاصل، التهاب و قرمز شدن محل مفصل و حتی سنگ کلیه می‌شود. متداول‌ترین ناحیه ابتلا به بیماری نقرس شست پا است. اما ممکن است در پاشنه پا، قوزک پا، زانو و آرنج نیز به وجود آید.

نقرس بیشتر مردان را درگیر می‌کند. طبق آمار حدود ۹۵ درصد از مردان و ۵ درصد از زنان به نقرس مبتلا می‌شوند. اگرچه راه هایی برای تشخیص، کنترل و درمان نقرس وجود دارد اما در صورت تکمیل نکردن پروسه درمان و تغییر ندادن سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی احتمال عود مجدد آن وجود دارد.

 بیماری نقرس ممکن است به صورت یک حمله ناگهانی اتفاق بیفتد. اغلب اوقات فرد نیمه شب با درد شدید و احساس سوختن مفصل از خواب بیدار می‌شود. مفصل آسیب دیده گرم، متورم و چنان حساس است که حتی لمس آن نیز غیر قابل تحمل به نظر می رسد

 همانطور که گفته شده علت اصلی نقرس تجمع اسید اوریک در بدن است. اسید اوریک در واقع پسماند سوختن پروتئین در بدن است. وقتی این ماده در بدن زیاد تولید شود و به دلیل نارسایی کلیوی، کلیه‌ها نتوانند آن را دفع کند، به صورت کریستال‌هایی در مفاصل بدن رسوب می‌کند. تشکیل این کریستال‌ها در مفصل موجب می‌شود تا سیستم ایمنی بدن آنها را مهاجم تلقی کرده و به آنها حمله کند. به علاوه سلول‌های ایمنی برای مقابله با این کریستال‌ها، مواد شیمیایی خاصی بنام پروستاگلاندین و لوکوترین از خود ترشح می‌کنند. این فرایند موجب ایجاد علائم التهاب و درد و تورم در حملات نقرسی و تخریب، تحلیل و خورده شدن مفصل در دراز مدت می‌شود.‌

عوامل زیادی در بروز این عارضه نقش دارند. مانند:

1. ژنتیک و سابقه خانوادگی
2. بیماری‌های زمینه‌ای مانند: فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های کلیوی و قلبی، دهیدراته شدن و کاهش آب بدن، اسیدی شدن خون و تب.
3. صدمات و ضربات مکرر به شست پا و التهاب مفصل
4. مصرف داروهای خاص مثل دیورتیک‌ها که برای درمان فشارخون استفاده می‌شوند، آسپرین و داروهای تجویز شده برای افرادی‌که پیوند عضو انجام داده‌اند، تجویز می‌شوند.
5. مصرف زیاد خوراکی های حاوی اسید اوریک شامل گوشت قرمز، غذاهای دریایی سیرابی، مارچوبه و قارچ.
6. آب و هوای سرد
7. مصرف زیاد الکل و نوشیدنی های شیرین شده توسط قند میوه (فروکتوز)
8. چاقی و اضافه وزن بیش از حد

از علائم شایع این بیماری درد و تورم ناگهانی مفصل بخصوص مفصل متاتارسوفالانژیال شست پا است. بروز ناگهانی درد و تورم مفصل، حمله نقرسی نامیده می‌شود.

حملات نقرس معمولا در شب اتفاق می‌افتد. زیرا در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان بافتی زیادی در اندام‌های تحتانی و پاها جمع می‌شود. وقتی فرد بیمار در شب دراز می‌کشد این مایع میان بافتی دوباره به جریان خون بازمی‌گردد. از آنجا که مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون بر می‌گردند. در نتیجه غلظت اسید اوریک در پا افزایش می‌یابد. از طرف دیگر چون در شب پاها سردتر می‌شوند، به همین علت بروز حملات درد و تورم مفصل در شب بیشتر است.

در حمله نقرسی این مفصل ناگهان متورم و دردناک شده و پوست روی آن قرمز و براق می‌شود. ممکن است پوست روی مفصل قدری پوسته ریزی کند و گاهی احساس خارش هم در مفصل بوجود می‌آید. علائم حملات نقرسی معمولا بعد از گذشت چند ساعت تا چند روز فروکش می‌کند اما بعد از مدتی بیمار دچار حملات دیگری می‌شود و این مشکل به تناوب در طول سالها تکرار می‌شود.

گاهی اوقات کریستال‌های اسید اوریک در کیسه‌های بافتی ظریفی به نام بورس که در اطراف مفاصل وجود دارند رسوب می‌کند و موجب التهاب و درد در آنها می‌شود. التهاب بورس را بورسیت می‌گویند.

رسوب اسید اوریک در نهایت موجب تخریب مفاصل می‌شود. همچنین باعث بروز سنگ کلیه و اختلال در عملکرد کلیه نیز می‌شود.

بیماری نقرس سه مرحله دارد:

1. در مرحله اول، سطح بالایی از اسید اوریک در خون بیمار وجود دارد، اما بدون علامت است. سطح اسید اوریک ممکن است ثابت باقی بماند و بیمار ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشد. اما برخی افراد ممکن است قبل از بروز اولین حمله نقرس، دچار سنگ کلیه شوند.
2. در مرحله دوم، کریستال‌های اسید‌اوریک به‌تدریج تشکیل می‌‌شوند. در این مرحله، حملات نقرس شروع می‌شود. بعد از یک حمله، مفصل آسیب دیده، نرمال و طبیعی به‌نظر می‌رسد. زمان بین این حملات ممکن است به‌تدریج کوتاه‌تر شود. اما حملات بعدی نقرس ممکن است شدیدتر و طولانی‌تر باشد و مفاصل دیگر را نیز درگیر کند.
3. در مرحله سوم، علایم ممکن است از بین نرود. حملات نقرس ممکن است بیش از یک مفصل را تحت تأثیر قرار دهد.

درمان نقرس شامل دو مرحله است:

مرحله اول: تلاش می‌شود تا حمله نقرسی یعنی درد و تورم مفصل بیمار کاهش یابد. اقداماتی که برای این مرحله لازم است شامل:

1. استراحت کردن
2. استفاده از کمپرس سرد در حملات نقرسی برای کاهش تورم و التهاب
3. بالا نگه داشتن مفصل
4. مصرف داروهای ضد التهابی مانند پروفن یا ایندومتاسین
5. مصرف داروهایی مانند کلشی‌سین در صورتی‌که بیمار به دلایلی نتواند از داروهای ضد التهابی استفاده کند
6. مصرف کوتاه مدت کورتیکوستروئیدها در صورتیکه بیمار به علت مشکلات کلیوی نتواند از کلشی‌سین استفاده کند.
7. استفاده از دمپایی طبی یا صندل طبی برای کاهش فشار بر روی مفاصل پا

مرحله دوم: پیشگیری از بروز حملات بعدی است. هدف اصلی درمان کاهش اسید اوریک در بدن است تا بتوان احتمال بروز حملات بعدی را کاهش داد. برای پیشگیری از نقرس، مداومت در انجام راهکارهای زیر ضروری است:

1. اصلاح رژیم غذایی: مصرف کمتر گوشت قرمز، جگر،کلیه، غذاهای دریایی و حبوبات که پروتئین زیادی دارند و دریافت پروتئین مورد نیاز بدن از محصولات لبنی کم چرب. محصولات لبنی کم چرب می‌توانند یک اثر محافظتی در برابر نقرس داشته باشند، بنابراین بهترین منبع پروتئین برای بیماران مبتلا به نقرس هستند.

2. دارو درمانی: مصرف داروهایی که باعث دفع اسید اوریک از طریق ادرار شود یا داروهایی که موجب کاهش تولید آن در بدن می‌شوند. این داروها باید بعد از اتمام حملات نقرسی مصرف شوند و گرنه ممکن است موجب تشدید حمله شوند.
3. مصرف آب فراوان و کاهش مصرف نوشیدنی‌های شیرین برای افزایش دفع اسیداوریک از کلیه
4. حفظ وزن در محدوده طبیعی و پرهیز از افزایش وزن اما از روزه داری یا کاهش وزن سریع خودداری کنید، زیرا این کار سطح اسید اوریک بدن را به طور موقت افزایش می‌دهد.
5. اجتناب از مصرف الکل
6. ورزش: ورزش سبک و منظم باعث کاهش علائم نقرس و حتی پیشگیری از وقوع آن می شود. ورزش‌های کششی نیز به حفظ انعطاف پذیری مفصل و جلوگیری از سفت شدن آن کمک می‌کند. می‌توانید از تمرین‌های زیر برای تقویت مفاصل پا استفاده کنید:

الف- میله یا توپ کوچکی را زیر پای خود قرار دهید و آن را بغلتانید. این تمرین را ۲ بار در روز و هر بار 5 تا 10بار تکرار کنید.

ب- حوله یا پارچه‌ای را روی زمین پهن کنید و سعی نمایید با استفاده از انگشتان پا آن را جمع کنید و بالا بیاورید. این تمرین را ۲ بار در روز و هر بار 5 تا 10بار تکرار کنید.

7. ماساژ پا: پنجه پا و میان انگشتان پا را به وسیله انگشتان شست دو دست به صورت دایره‌ای ماساژ دهید. این کار درد ناشی از التهاب را تسکین داده و بر روی جریان خون در پاها بسیار موثر است.

مصرف بعضی مواد خوراکی مانند آب لیموی تازه، سماق، آلو، تمر هندی، گیلاس، آلبالو، توت فرنگی، تمشک، انگور، هندوانه و چای سبز به بهبود بیماری نقرس و درمان آن کمک می‌کند البته بیماران دچار ضعف گوارش، بیماری‌های معده و سوء هاضمه برای مصرف این موارد باید با پزشک متخصص مشورت کنند. در طب سنتی مصرف شربت سکنجبین و ماءالشعیر طبی برای درمان بیماری نقرس توصیه می‌شود."ماء الشعیر طبی" نوشیدنی سنتی خاصی است که در منزل تهیه می‌شود و با ماءالشعیر موجود در فروشگاه‌ها تفاوت دارد. از دیگر روش‌های درمانی نقرس در طب سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- دمنوش‌های گیاهی درمانی نقرس همچون زنجبیل، کرفس، آلبالو، آویشن

- عرقیجات گیاهی درمانی نقرس همچون گزنه، خارخاسک، کاسنی، بید

- روغن‌های گیاهی درمانی نقرس همچون روغن زیتون، بابونه، گل محمدی

سخن پایانی

بیماری نقرس نوعی آرتروز است که به صورت یک حمله ناگهانی با درد و سوزش، سفتی و تورم مفصل که معمولاً در انگشت شست پا اتفاق می‌افتد بروز کند. این حملات می‌تواند بارها و بارها رخ دهد، مگر تا زمانی که نقرس درمان گردد. با گذشت زمان، این حملات می‌توانند به مفاصل، تاندون‌ها و بافت‌های دیگر آسیب برسانند. در صورت تخریب مفاصل ممکن است فرد نیاز به جراحی و تعویض مفصل پیدا کند. بنابراین درمان به موقع در جلوگیری از تشدید عوارض ضروری است.

منبع:

medicalnewstoday/gout couses and treatment