آیا لخته خون در بارداری (آمبولی) می‌تواند کشنده باشد؟

آیا آمبولی در بارداری خطرناک است؟

لخته شدن خون (DVT) در بارداری از مهم‌ترین خطراتی است که با رشد جنین زنان باردار را تهدید و می‌تواند باعث بروز مشکلاتی برای مادر و جنین گردد. آمبولی یا ترومبوز وریدی عمقی به لخته شدن خون در پا، ران یا لگن گفته می‌شود. به طور کلی لخته شدن خون زمانی به وجود می‌‌آید که بدن برای جلوگیری از خونریزی بیشتر و آسیب به بافت‌ها، سلول‌هایی به نام پلاکت را به قسمت آسیب دیده ارسال ‌می‌نماید تا جریان خون متوقف شود. اما گاهی در دورران بارداری به دلایل متعددی اختلالی در این فرایند اتفاق می‌افتد و لخته شدن خون در داخل رگ‌ها باعث شود که جریان خون مسدود یا محدود شود و مشکلات بسیار جدی را برای مادر باردار به وجود بیاورد.

آمبولی در دوران بارداری چندان شایع نیست،اما خانم‌های باردار 5 تا 10 برابر بیشتر از خانم‌های غیرباردار به این عارضه مبتلا می‌شوند. علت این امر افزایش میزان پروتئین‌های لخته کننده خون و کاهش پروتئین‌های ضدانعقادی در دوران بارداری است. علاوه براین بزرگ شدن رحم فشار زیادی را به سیاهرگ‌های پایین‌تنه وارد می‌کند که باعث می‌شود خانم‌های باردار به واریس در بارداری یا آمبولی مبتلا شوند. خوشبختانه لخته خون در پا بر روی جنین اثر منفی ندارد مگر اینکه به آن توجه نشود و عوارض بعدی بروز کند.

در 80 درصد موارد لخته خون در بارداری در پای چپ ایجاد می‌شود و در صورت عدم رسیدگی و درمان ، از طریق جریان خون به ریه‌ها وارد شده و سبب بروز آمبولی ریه می‌شود که می‌تواند به سقط جنین و یا حتی مرگ مادر منجر شود. لخته شدن خون در پا و آمبولی ریه گرچه در زنان شایع‌تر است اما قابل درمان و از همه مهم تر، قابل پیشگیری است.

آمبولی در بارداری به علل مختلفی ممکن است ایجاد شود. کاهش جریان خون، بریدگی و یا آسیب به رگ‌ها و انعقاد غیرطبیعی خون از علت‌های اصلی ایجاد آمبولی هستند. با این حال عوامل زیر زمینه ابتلا به آمبولی در بارداری را به وجود می‌آورند:

• غلظت خون در بارداری افزایش پیدا می‌کند و این تغییر برای خون‌رسانی بیشتر به جفت در دوران بارداری است.
• با نزدیک شدن به دوران زایمان بدن برای کاهش میزان خونریزی در زایمان خود را آماده می‌کند و این کار را از طریق افزایش میزان پروتئین‌های لخته کننده خون و کاهش پروتئین‌های ضدانعقادی انجام می‌دهد.
• به دلیل بزرگ شدن رحم در این دوران، جریان خون از وریدهای پا به سمت قلب بسیار آهسته صورت می‌گیرد. در کل فشار رحم در طی بارداری مانع جریان سریع خون می‌شود.
• در طول زایمان به دلیل فشار جنین به عروق لگن، رگ‌ها ممکن است آسیب ببینند و پس از زایمان مادر را به آمبولی پا دچار کنند.
• در دوران بارداری، به علت افزایش هورمون استروژن، احتمال تشکیل لخته خونی ۱۰ برابر می شود.

علی‌رغم همه‌ دلایل ذکر شده به طور کلی احتمال لخته شدن خون در بارداری بسیار کم است. تنها 1 یا 2 زن در 1000 زن، در طول بارداری یا پس از زایمان به این مشکل دچار می‌شوند.

عوامل دیگری نیز وجود دارند که زنان باردار را در معرض خطر ابتلا به آمبولی پا قرار می‌دهد. از جمله:

• داشتن سابقۀ خانوادگی برای این بیماری
• سن بالای 35 سال
• چاقی و اضافه وزن بالا
• سابقۀ عفونت شدید یا آسیب‌های جدی و جدیدی مانند شکستگی پا
• استراحت مطلق در دوران بارداری یا عدم تحرک بعد از زایمان
• بارداری دوقلویی یا چندقلویی
• انجام درمان‌های باروری
• زایمان سزارین
• افرادی که بعد از زایمان خونریزی شدید داشته‌اند یا به دریافت خون نیاز پیدا کرده‌اند.
• استعمال دخانیات
• ابتلا به واریس در بارداری که دردناک یا همراه با تورم باشد
• کاهش آب بدن
• ابتلا به بیماری‌های قلبی یا بیماری‌های التهاب روده

• احساس درد در پا هنگام ایستادن یا راه رفتن
• درد پا هنگام خم کردن آن به سمت
• گرم‌تر شدن پوست در ناحیه ای که لخته ایجاد شده
• تغییر رنگ پوست در اطراف قسمتی که خون در آن لخته شده
• درد و تورم پا
• سیاهرگ‌ها بیش از اندازه طبیعی بزرگ می‌شوند.

زنان در طی بارداری خصوصا در سه ماهه اول و ۴ تا ۶ هفته بعد از زایمان در معرض ابتلا به آمبولی پا یا لخته شدن خون در پاها هستند. معمولا درمان این عارضه باید تا شش هفته بعد از زایمان ادامه یابد.

آمبولی یا ترومبوز وریدی در دوران بارداری به راحتی درمان می‌شود. استفاده از روش‌های زیر برای درمان آمبولی ایجاد شده بسیار مفید است:

1. استفاده از داروها: داروهای رقیق کننده خون(ضد انعقاد خون) اولین راهکار برای درمان سریع لخته‌های خونی است. مصرف داروهای رقیق‌کننده خون موجب می‌شود که: 

• لخته خونی که تشکیل شده بزرگتر نشود.
• لخته خون تشکیل شده در بدن متلاشی شود و از بین برود.
• خطر تشکیل شدن لخته‌های بیشتر کاهش یابد.

تمام داروهای رقیق کننده خون در بارداری مناسب نیستند. از میان این داروها هپارین داروی بی خطری است که نمی تواند از سد جفت رد شود. بنابراین هیچ گونه خطری برای جنین ندارد. البته تزریق هپارین در 24 ساعت قبل از زایمان باید متوقف شود. در دوران شیردهی نیز مادر نباید از هپارین استفاده کند و به جای آن، قرص وارفارین تجویز می‌شود. این قرص از طریق شیر مادر منتقل نمی‌شود و اثر رقیق کنندگی بر خون نوزاد ندارد.

علاوه بر این آزمایش‌های منظم خون به منظور اطمینان از رفع لخته خون و تشکیل نشدن لخته‌های جدید باید انجام گیرد و غلظت خون نیز باید تحت کنترل قرار گیرد زیرا رقیق شدن بیش ‌از اندازه خون نیز مضر است و ممکن است باعث خونریزی شود. به همین دلیل پزشک از این داروها فقط برای درمان موارد بسیار شدید لخته خون استفاده می‌کند.

2. استفاده از فیلتر: در صورتیکه مادر باردار نتواند از داروهای رقیق کننده خون استفاده کند، پزشک یک عدد فیلتر را درون سیاهرگ بزرگ شکم او قرار می‌دهد. این فیلتر از حرکت کردن لخته خون به سمت ریه جلوگیری می‌کند.

بهترین کار برای جلوگیری از عوارض لخته شدن خون و آسیب‌های احتمالی آن مانند آمبولی ریه، پیشگیری از ایجاد آن است. برای پیشگیری از به وجود آمدن لخته‌های خونی در دوران بارداری و دوران پس از زایمان حتما اقدامات زیر را جدی بگیرید:

از جوراب های ضدآمبولی استفاده کنید. فشاری که این جوراب‌ها به پای شما وارد می‌کنند باعث می‌شود که خون در رگ ها و ماهیچه های پا بهتر جریان پیدا کند. استفاده از این جوراب‌ها، روشی ایمن، ساده و ارزان برای جلوگیری از لخته شدن خون در طی بارداری، بعد از زایمان طبیعی یا جراحی سزارین است.

برای مشاهده و خرید جوراب ضدآمبولی کلیک کنید.

پاهای خود را بالا ببرید. در طول شبانه روز با بالا بردن پاهایتان می توانید از لخته شدن خون به طور موثر جلو گیری کنید. اگر شما مجبور به استراحت مطلق هستید، از قرار دادن بالش در زیر زانوهای خود جلوگیری نمایید.

پاهای خود را ماساژ دهید. یکی دیگر از روش‌های جلوگیری از لخته شدن خون، ماساژ دادن پاها به طور مرتب است. بهتر است روزی چندبار پاهای خود را ماساژ دهید تا گردش خون در پاها تسریع شود.

 مایعات فراوان بنوشید. کم آبی بدن یکی از عوامل ایجاد لخته‌های خون می‌باشد و آب بهترین مایع برای رفع این مشکل و جلوگیری از آمبولی است.

بعد از مدتی نشستن تحرک داشته باشید. اگر مجبور به مسافرت طولانی مدت هستید یا بنا به شغل خود ساعت‌های زیادی را در حال نشسته هستید، توصیه می شود هر یک ساعت یک بار بلند شوید و کمی راه بروید. حتی می‌توانید در همان حالت نشسته پاهای خود را ورزش دهید یا زانوهایتان را باز و بسته کنید.

تغذیه سالم داشته باشید و وزنتان را در حد ایده‌آل نگه دارید. چاقی عامل خطرناکی برای بروز آمبولی در دوران بارداری یا پس از زایمان است؛ بنابراین سعی کنید وزن خود را در حد ایده‌آل نگه دارید. علاوه بر آن میزان نمک را در رژیم غذاییتان به حداقل برسانید. زیرا نمک باعث احتباس مایعات در بدن و ورم کردن بدن می‌شود.

فعالیت بدنی داشته باشید. ورزش‌های سبک و پیاده روی در دوران بارداری و حرکت و راه رفتن بعد از زایمان باعث بهبودی سریع و جلوگیری از ایجاد آمبولی است. به همین دلیل است که پرستار ساعاتی پس از  زایمان یا عمل جراحی، شما را از خواب بیدار می‌کند و با وجود درد، شما را مجبور به قدم زدن می‌نماید.

سیگار را ترک کنید. استعمال دخانیات خطر ابتلا به آمبولی را در دوران بارداری افزایش می‌دهد. بنابراین به محض آن که متوجه شدید باردار هستید، سیگار را ترک کنید.

سخن پایانی

آمبولی یا لخته شدن خون در پا در بارداری به علل مختلفی ممکن است ایجاد شود. افزایش میزان پروتئین‌های لخته کننده خون، کاهش پروتئین‌های ضدانعقادی، بزرگ شدن رحم  و فشار به سیاهرگ‌های پا ممکن است عامل ایجاد این عارضه شود. این بیماری در دوران بارداری چندان شایع نیست و در صورت رسیدگی تاثیر بدی بر روی جنین ندارد. اما در صورتی که سابقه خانوادگی در ابتلا به آمبولی دارید مراقب باشید و با پوشیدن جوراب‌های ضدآمبولی خود را از بروز این بیماری و عوارض آن در امان نگه دارید.