به طور معمول پاها حالتی رو به جلو یا به سمت بیرون دارند. اما برخی نوزادان با پاهایی به سمت داخل به دنیا می‌آیند. این چرخش از قسمت پنجه پای نوزاد رخ می‌دهد و انحراف پنجه پا به داخل در اصطلاح پنجه کبوتری(toeing gait) نامیده می‌شود. البته انحراف پنجه پاها به داخل در بین خردسالان شایع است. بسیاری ازکودکان زیر دو سال در مراحل رشد طبیعی خود درصدی از انحراف پنجه پا به داخل را دارند که در اکثر موارد، بدون هیچ درمانی برطرف می‌شود. اما در برخی از کودکان، انحراف پنجه پاها به داخل به خودی خود برطرف نمی‌شود و نیاز به درمان دارد. بسیاری از کودکان با وجود داشتن چرخش پا به داخل بدون هیچ مشکلی راه می‌روند، می‌دوند و بازی و ورزش می‌کنند. اما اگر انحراف پنجه پاها از حدی بیشتر شود ممکن است باعث لغزش یا زمین خوردن کودک شود اما به طور کلی عارضه دردناکی نیست و باعث التهاب مفاصل نمی‌شود. تنها مشکل کودکان مبتلا به این عارضه پیدا کردن کفش مناسب است زیرا هر کفشی به پای آنها نمی‌خورد.
این وضعیت اغلب به دلیل قرار گرفتن نوزاد در فضای کم داخل رحم است و معمولاً پزشک می‌تواند پای نوزاد را در زمان تولد صاف کند به طوری که پس از بزرگتر شدن نوزاد، نیاز به درمان دیگری نباشد. البته والدین نیز می‌توانند کف پای نوزاد را روزی چند بار به آرامی بکشند و پاهای او را ماساژ دهند تا شکل صاف پا حفظ شود.
علل انحراف پنجه پا به داخل
سه عامل اصلی باعث انحراف پنجه پاها به داخل می‌شود:
- خمیده شدن پاها در داخل رحم
اعتقاد برخی بر این است که چرخش مچ پا به داخل معمولاً از وضعیت نوزاد در رحم مادر نشأت می‌گیرد و بیشتر در نوزادانی مشاهده می‌شود که در رحم در حالت وارونه (بریچ) قرار دارند یا این که مادر مایع آمنیوتیک کمتری داشته است. در این حالت یک یا هر دو پای کودک از وسط پا به سمت داخل خمیده می‌شود. خمیدگی‌های خفیف و متوسط تا سن چهار تا شش ماهگی به خودی خود برطرف می‌شوند.
- چرخش استخوان ران
استخوان ران استخوانی است که از باسن تا زانو کشیده شده. وقتی استخوان ران به سمت داخل می‌چرخد باعث انحراف زانوها و پاها به داخل می‌شود. والدین معمولا اولین بار بین سن 2 تا 4 سالگی متوجه این عارضه در کودکان خود می‌شوند. این نوع چرخش نیز در نوزادان زیاد دیده می‌شود و تا سن ده سالگی به خودی خود برطرف می‌شود.
- چرخش استخوان درشت نی
استخوان درشت نی استخوانی در جلوی پا است که از زانو تا مچ پا می‌رسد. وقتی این استخوان به سمت داخل بچرخد باعث می‌شود پاها به سمت داخل انحراف پیدا کنند. این عارضه نیز در نوزادان رایج است و معمولا در سن 18 تا 24 ماهگی به خودی خود برطرف می‌شود.
تمام این عوامل زمینه خانوادگی دارند. در واقع انحراف پنجه پاها به داخل در اثر یک جهش یا ناهنجاری ژنتیکی در یک خانواده ایجاد می‌شود و نسل در نسل منتقل می‌شود و جلوگیری از آن معمولا غیرممکن است.
بیشتر بدانید: 7 مشکل شایع در پای کودکان به همراه روش‌های درمانی آن
علائم انحراف پنجه پا به داخل
علائم خمیده بودن پاها در هنگام تولد کاملا مشخص است و در آن یکی یا هر دو پای نوزاد، حتی در هنگام استراحت به سمت داخل چرخیده و قسمت خارجی پا هلالی شکل است. در صورتی که این وضعیت خفیف باشد، معمولا قبل از یک سالگی حل خواهد شد. اما اگر این مشکل شدیدتر شود یا با سایر بد شکلی‌های پا همراه باشد، منجر به ایجاد مشکلی به نام پا چنبری می‌شود که این شرایط نیاز به درمان زودهنگام با استفاده از بریس‌ها یا اسپلینت دارد.
چرخش استخوان ران در صورتی که شدید نباشد بعد از سه سالگی قابل تشخیص است، اما برخی از علائم واضح آن در سن 5 تا 6 سالگی نمایان خواهد شد. این کودکان اغلب با پاهای دراز شده روی زمین یا به صورت W شکل می‌نشینند.
انحراف استخوان درشت نی تا زمانی که نوزاد شروع به راه رفتن نکند، زیاد مشخص نیست. در هنگام راه رفتن است که والدین متوجه می‌شوند که یکی یا هر دو پای کودک با هر قدم به سمت داخل می‌چرخد.
در بسیاری از موارد، پا و زانو هردو با راه رفتن چرخش پیدا می‌کنند. این چرخش و انحنا حتی زمانی که کودک در یک مکان ثابت ایستاده نیز نمایان است.
بیشتر بدانید: سندروم سیور و درد پاشنه در کودکان
درمان انحراف پنجه پا به داخل
زمانی که چرخش پا به داخل خفیف یا متوسط باشد، مشکل بدون درمان برطرف می‌شود. هر چند بهبودی کامل بیماری ممکن است چند سال طول بکشد اما معمولا استخوانها به خودی خود به حالت طبیعی برمی‌گردند. اما در صورتیکه نوزاد انحراف شدیدی دارد، باید درمان زودهنگام برای او انجام شود. اما روش‌های مختلفی برای درمان کجی مچ پای کودکان وجود دارد. پزشک با توجه به موارد زیر، درمان مناسب برای هر کودک را تعیین می‌کند:
- سن کودک
- وضعیت کلی سلامت و سوابق پزشکی کودک
- میزان چرخش پای کودک به داخل
اما به طور کلی روش‌هایی برای اصلاح وضعیت پاها توسط پزشک انجام می‌گیرد. مانند:
- گچ گرفتن پا
برخی از کودکان مبتلا به انحراف شدید باید قسمتی از پاهایشان به مدت چند هفته گچ گرفته شود. گچ گرفتن معمولا برای نوزادان بالای شش ماه انجام می‌شود و هدف از آن این است که انحراف استخوان قبل از راه افتادن کودک برطرف شود.
- استفاده از بریس
بریس کفشی به همراه یک میله متصل به آن است که برای حفظ وضعیت پاها از آن استفاده می‌شود. استفاده منظم و صحیح از بریس پا باعث می‌شود که وضعیت استخوانها و کف پا به آهستگی اصلاح شود. این بریس‌ها غالباً تنها شب به هنگام خواب استفاده می‌شوند اما معمولا کودکان علاقه‌ای به پوشیدن آنها ندارند.
- استفاده از کفش مخصوص
اگر گچ گرفتن پا در اصلاح انحراف پنجه پا مؤثر نبود، پزشک کفش طبی با کف صاف و کفی طبی و قالب‌گیری شده برای نگه داشتن پنجه در جای درست تجویز می‌کند. کفش‌های کف صاف هیچ انحنایی در انتها ندارند. این نوع کفش‌ها باید به صورت سفارشی برای کودک مبتلا به انحراف پنجه پا به داخل ساخته شود.
- عمل جراحی
اگر انحراف مچ پا به داخل شدید باشد و راه رفتن را برای کودک دشوار کند و تا سن 9 یا 10 سالگی نیز بهبود پیدا نکرد، باید از جراحی برای اصلاح وضعیت استخوانها استفاده کرد. در این جراحی، پزشکان استخوان را برش داده، آن را به حالت نرمال چرخانده و دوباره استخوان را متصل می‌کنند.
- فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی
معمولا انحراف پنجه پاها به داخل در کودکان با قوی‌تر شدن استخوانها بهبود پیدا می‌کند. اما در کودکانی که استخوانها ضعیف می‌مانند، متخصص فیزیوتراپی از روش‌های مختلفی مانند تمرینات ورزشی برای تقویت استخوانها و اصلاح وضعیت پنجه کبوتری استفاده می‌کند. در اینجا به چند مورد از این تمرینات ورزشی و حرکات اصلاحی پنجه کبوتری اشاره می‌کنیم:
- کودک را روی صندلی به صورت کاملا صاف بنشانید و پای او را در وضعیتی قرار دهید که مقدار کمی به سمت بیرون متمایل شود. باید به طور مداوم این تمرین را در شرایط مختلف مثلا وقتی کودک غذا می‌خورد، کتاب می‌خواند یا نقاشی می‌کشد انجام دهید. با انجام هر روزه این تمرین به مرور پای کودک اصلاح می‌شود.
- یک فضای مناسب را برای کودک آماده کنید و به او یاد بدهید چگونه به سمت عقب راه برود. این تمرین را به یک بازی تبدیل کنید و او را تشویق کنید که این حرکت را تکرار کند. انجام این حرکت به تقویت مفاصل لگن و صاف نگه داشتن پاها در هنگام راه رفتن کمک می‌کند.
- دو صفحه چوبی باریک و بلند را روی زمین قرار دهید و کودک را تشویق کنید که پاهای خود را صاف روی چوبها قرار دهد و راه برود. انجام دادن این تمرین ورزشی باعث می‌شود که کودک پای خود را به طور صحیح و روبروی هم قرار دهد تا عضلات ناحیه ران و ساق پای او تقویت شوند و استخوانها در وضعیت بهتری قرار گیرند.
سخن پایانی
انحراف پنجه پاها به داخل یا پنجه کبوتری در بین خردسالان بسیار شایع است. بسیاری ازکودکان زیر دو سال در مراحل رشد طبیعی خود درصدی از انحراف پنجه پاها به داخل را دارند که در اکثر موارد، بدون هیچ درمانی برطرف می‌شود. اما در برخی از کودکان، انحراف پنجه پاها به داخل به خودی خود برطرف نمی‌شود و نیاز به درمان دارد. گچ گرفتن پا، استفاده از کفش و بریس‌های طبی می‌تواند وضعیت انحراف پنجه پاها را اصلاح کند. اما در صورتی که این روش‌ها موثر نبود بعد از 9 سالگی پزشک اقدام به جراحی پای کودک می‌کند.
منبع:
آیا روشی برای پیشگیری از ایجاد پنجه کبوتری در کودکان وجود دارد؟
پاسخ: چرخش پنجه عموما مادرزادی است و هیچ روشی برای پیشگیری وجود ندارد. کاهش مایع دور جنین از احتمالات ایجاد این ناهنجاری است و جهت پیشگیری قند خون مادر باید بطور مداوم چک شود.